Әgər Allahın arvadı yoxdursa, Allah necə Oğluna malik ola bilər?

(Ruhani) Allahın Oğlu (Seçilmiş Padşah)’ termininin açıqlaması və tərcüməsi

İncildə ‘Allahın Oğlu’ söz birləşməsi İsaya dair daha çox istifadə olunur. Təəssüf ki, hərfi tərcüməyə görə idiomatik ifadə səhv başa düşülürdü. Bu titulun nə kəsb etdiyini anlamaq üçün, Yaxın Şərqin qədim əhalisinin onun istifadəsinə nə məna verdiklərini bilmək lazımdır.

Qədim dünyanın bir çox mədəniyyətlərində padşahları Tanrının və ya Allahın oğulları adlandırırdılar. Məsələn, Roma imperatorunu1və Misir fironunu2belə adlandırırdılar. Buna bənzər halları Mərkəzi Asiyada yaşayan qədim türk,3monqol,4 skif-sak5qəbilələri arasında, hun6və çinlilərdə7də müşahidə etmək olar. ‘Allahın Oğlu’ titulunu anlamaq üçün bu faktordan açar kimi istifadə edək və qədim İsraildəki vəziyyətə qayıdaq.

Qədim israillilər hesab edirdilər ki, ’bədi – onların Padşahlarıdır (bax: Peyğəmbərlər kitabı, Yeşaya 44:6). Padşah isə Yerusəlimdə onun vəkili olmaq üçün ’bədi tərəfindən seçilmişdir. Padşah ilə ’bədi arasındakı əlaqələri təsvir etmək üçün belə metaforalar işlədilirdi: ‘Allahın Oğlu’ (bax: Zəbur 2:7) və ya ‘ilk oğul’ (Zəbur 89:27) kimi kəlmələr padşaha münasibətdə, ‘Ata’ kəlməsi isə Allaha münasibətdə (Peyğəmbərlər kitabı, 2 Padşahlar 7:14) istifadə olunurdu. Bu onu göstərirdi ki, padşahın hakimiyyəti Allahdandır və padşah Onun qarşısında məsuliyyət daşıyır.

Yeni padşahın taxta çıxma mərasimi oğlun dünyaya gəlməsi ilə müqayisə olunurdu. Biz bunu Zəbur 2:6-7-də görürük:
‘Mən padşahımı Müqəddəs dağım
Sionda əyləşdirmişəm.’
Rəbbin fərmanını elan edəcəyəm. Rəbb mənə dedi:
‘Sən Mənim oğlumsan, bu gün sənə Ata oldum.’8

’bədi hakimiyyəti olan, Xilaskar-Hökmdar, Məsih haqqında peyğəmbərlik

İsraildə monarxiya qurulduqdan sonra Davudun taxtında oturacaq Saleh Padşah və Xilaskar haqqında çoxlu peyğəmbərliklər var idi. Buna dair tipik misalları – Peyğəmbərlər kitabındakı iki peyğəmbərliyi göstərmək olar:
Yeremya 23:5-6
‘Budur, Davud üçün saleh bir Pöhrə çıxaracağım günlər gəlir.
Bu Padşah müdrikliklə padşahlıq edəcək,
Ölkədə ədalətli və saleh işlər görəcək’ Rəbb belə bəyan edir.
Onun dövründə Yəhuda xilas olacaq,
İsrail əmin-amanlıqda yaşayacaq.
Onu ‘Rəbb salehliyimizdir’ çağıracaqlar.’

və Yeşaya 9:6,7

‘Çünki bizim üçün körpə doğuldu,
bizə oğul verildi,
Hakimiyyət onun çiyinləri üzərində olacaq,
Onun adı Ecazkar, Məsləhətçi, Qüdrətli Allah,
’bədi Ata, ’min-amanlıq Hökmdarı olacaq.
Hakimiyyətinin və əmin-amanlığının artmasının sonu olmayacaq,
O, Davudun taxtı və səltənəti üzərində hökm sürəcək,
O, hakimiyyətini ədalətlə və salehliklə indidən əbədi olaraq quracaq.
Ordular Rəbbinin qeyrəti bunu edəcək.’

‘Allahın Oğlu’ – Məsih, Xilaskar-Hökmdar titulu

Babil əsirliyindən sonra İsrailin taxtında bir daha Davud nəslindən heç kim hökmdarlıq etmədi. Və xalq çoxdan gözlədikləri Xilaskar-Hökmdarı bu titullarla adlandırmağa başladı: ‘Məsih’,9 ‘Davud oğlu’, ‘İnsan surətində gəlmiş’10 və ‘Allahın Oğlu.’ Onlar Xilaskar-Hökmdarın peyğəmbərliyə görə əbədi saleh hakimiyyəti bərqərar edəcəyinə inanırdılar. Bu səbəbdən I əsrdəki insanlar İsanı ‘Allahın Oğlu’ adlandırmaqla, Onun həqiqətən də gözlənilən Məsih11olduğunu iddia edirdilər.

‘Baş kahin Ona dedi:
‘Səni and verdirirəm yaşayan Allaha, bizə de görək, Allahın Oğlu Məsih Sənsənmi?’
İsa da ona dedi: ‘Sənin dediyin kimidir…’ (bax. İncil, Matta 26:63-64)

‘Natanel Ona cavab verdi:
‘Rabbi, Sən Allahın Oğlusan, Sən İsrailin Hökmdarısan!’

‘Allahın Oğlu’ ifadəsinin digər aspektləri

Aydındır ki, istər İsanın Özü, istərsə də İncilin müəllifləri ‘Allahın Oğlu’ ifadəsinə yeni mənalar vermişdilər. Onlar İsanın Allah ilə sıx münasibətlərindən danışanda, bu münasibətləri ata ilə oğlun sıx münasibətlərinə bənzədirdilər (bax. İncil, Yəhya 3:16-18, 35; 5:19-20; Rom. 8:32). ‘Allahın Oğlu’ titulu oğlun xasiyyətinin atasının xasiyyətinin əksi olduğu kimi, İsa Məsihin təbiətinin və xasiyyətinin, Allahın xasiyyətinin və əsl təbiətinin əksi olduğu ideyasını verir. Bundan başqa İsa, Allahı Öz Atası adlandıranda (bundan belə bir nəticə çıxır ki, O Özü elə ‘Allahın Oğludur’) hansısa bir mənada Özünün Allah ilə bərabər olduğunu deyir (bax. İncil, Yəhya 5:18). Həmçinin bir çox şərhçilər bu müqayisədə Onun ilahiliyini onda görürlər ki, Onun ana bətninə düşməsi də Allahın Müqəddəs Ruhu vasitəsilə olmuşdur (bax. İncil, Luka 1:35).

Beləliklə, Müqəddəs Kitab bizə ‘Allahın Oğlu’ ifadəsinin müxtəlif, bir-birini tamamlayan mənalarını verir.

Bunu yadda saxlamaq vacibdir ki, İsa Özü – Allahın əzəldən mövcud olan Kəlamıdır – O, Allahın Özüdür və bu dünyaya insan bədənində gəlmişdir (bax. İncil, Yəhya 1:1-3, 13, 14; 3:13). Və O bizə dediyi kimi: ‘İbrahim olmazdan əvvəl Mən Varam’ (İncil, Yəhya 8:58).

‘Allahın Oğlu’ ifadəsinin tərcüməsi

Bizim bölgədə aparılmış testlər onu göstərmişdir ki, ‘Allahın Oğlu’ ifadəsinin hərfi tərcüməsinin iki əsas problemi vardır:

Birincisi, əksər insanlar bu cümləni səhvən başa düşüb iddia edirlər ki, Allah Məryəmi Özünə arvad kimi aldı və İsa bu münasibətlərin nəticəsində dünyaya gəldi. Allahın arvadı olmasına dair ideya küfrdür və İncilin təliminə ziddir (bax. Matta 1:18-25 və Luka 1:30-35).

İkincisi, əksər oxucular bu ifadənin əsas mənasının Müqəddəs Kitabın bir çox yerlərində İsanın Seçilmiş Hökmdar və Məsih olduğunu görmürlər.

Bu problemlərlə üzləşmiş tərcüməçilər qrupu, hər bir kontekstdə ayrıca həll qəbul edilməsi qərarına gəldilər. Beləliklə, ‘Allahın Oğlu’ ifadəsi ilə rastlaşdıqları zaman mətni iki əsas qrupa böldülər.

1. ’sas məna: İsa – Allah tərəfindən Onun xalqına hökmdarlıq etmək üçün seçilmiş gözlənilən Məsih – Hökmdardır. Bu kontekstdə ‘Allahın Oğlu’ ifadəsi Seçilmiş Hökmdar ifadəsi kimi tərcümə olunur. VI əlavədə izah olunduğu kimi, kursivlə qeyd edilmiş və mötərizəyə alınmış sözlər, orijinalda yoxdur.

2. O yerdə ki, ata ilə oğlun sıx əlaqələrinə bənzəyən, Allah ilə İsanın sıx əlaqələrindən söhbət açılır, bu ifadə ‘ruhani Allahın Oğlu’ kimi tərcümə olunur. ‘Allahın Oğlu ifadəsini səhv anlamamaq üçün ruhani sözü izahedici kəlmə kimi verilir. Lakin bu belə anlaşılmamalıdır ki, İsanın fiziki bədəni yox idi. İncildə (1Yəhya 4:2), Onun fiziki bədəninin olduğu aydın şəkildə göstərilir.

‘Ruhani’ izahedici sözü istisna hallarda yazılmır. Bu kitabın o yerlərində edilir ki, harada ki, Uca Atanın fədakar sevgisindən danışılır ki, O, Öz Oğlunu insanlığın xilası üçün ölümə qurban verdi. Bu yerlərdə ‘ruhani’ sözü oxucunun fikrini Allah tərəfindən verilən qurbanın dəyərindən yayındırardı. Ona görə də orada izahat qeydlərlə verilmişdir.

Davamlı təkrardan yayınmaq üçün, mötərizəyə alınmış və kursivlə seçilmiş bu izahedici əlavələr hər abzasda ancaq bir dəfə verilir.

Qeydlər
1.Fossum J., «Son of God», in The Anchor Bible Dictionary, ed. Freedman D., (New York: Doubleday, 1992), vol. 6, p. 133.
2.De Vaux R., «The Person of the King», in Ancient Israel: Its Life and Institutions, transl. by McHugh J., (Grand Rapids: Eerdmans and Livonia: Dove Booksellers, 1997), p. 103. Hoffmeier J. K., «Son of God: from Pharaoh to Israel’s Kings to Jesus», Bible Review, 1997, 13(3):44-49.
3.Roux J. P., «L’origine celeste de la souverainete dans les inscriptions paleo-Turques de Mongolie et de Siberie», in The Sacral Kingship: Contributions to the Central Theme of the VIIIth International Congress for the History of Religions (Rome, April 1955), (Leiden: E.J. Brill, 1959), pp. 231-241.
4.Luvsandanzan, Altın Şejire: Şınxıs хаn kağanatının, köne türki-monqol Taypalarının tarixi, (Almatı: Öner, 1998), S. 47, 65.
5.Jürtbaev Т., Dulığa, (Almatı, Jalın, 1994, S. 39. Harmatta J., «Religions of the Kushan Empire», in History of Civilizations of Central Asia: Volume II, The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 Bc to Ad 250, ed. Harmatta J., (UNESCO Publishing, 1996), p. 327.
6.Ishjamts N., «Nomads in Eastern Central Asia», in History of Civilizations of Central Asia: Volume II: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 Bc to Ad 250, ed. Harmatta J., (UNESCO Publishing, 1996 ), p. 158.
7.McGovern W. M., The Early Empires of Central Asia: a Study of the Scythians and the Huns and the Part They Played in World History, with Special Reference to the Chinese Sources, (Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1965), p. 107.
8.Bu tərcümədə ayənin hərfi tərcüməsi verilmişdir: ‘İndi Sən Mənim Oğlumsan – Mənim tərəfimdən seçilmiş Hökmdar. Bu gündən sonra Sənin Atan olacağam.’ Qeyddə də hərfi tərcümə verilmişdir.
9.Мəsih (ərəb.) – ‘Pomazannik’ (rus.), ‘Maşiax’ (yəh.), ‘Xristos’ (yunan.).
10.İnsan surətində gəlmiş – hərfi tərc: ‘İnsan Oğlu’ – bu Məsihə Daniel peyğəmbərin verdiyi tituldur (bax. Daniel peyğəmbərin kitabı, Daniel 7:13-14). Bax. Həmçinin dördüncü əlavəyə.
11.’rəb sözü olan ‘Məsih’, yəhudi sözü olan ‘Maşiax’, rus dilində isə ‘Pomazannik’ kimi tərcümə olunan bu söz Mərkəzi Asiyaya Quran vasitəsilə keçib. Quranda, hər dəfə İsa barədə danışarkən on bir dəfə bu söz çəkilir. Bu onu göstərir ki, başqa terminologiyadan istifadə etməsinə baxmayaraq, Quran özü də İsanın vəd olunmuş Xilaskar və Seçilmiş Hökmdar olduğunu təsdiq edir, hansı ki, yəhudilər onu ‘Allahın Oğlu’ adlandırırdılar.